Esterwegen

 Kamp Esterwegen, gelegen in het Emsland in Nedersaksen, Duitsland, was een van de eerste concentratiekampen die door het naziregime werd opgericht. In gebruik genomen op 20 juni 1933, slechts enkele maanden na Hitlers machtsovername, diende het aanvankelijk als concentratiekamp voor politieke tegenstanders van het regime, waaronder communisten, sociaaldemocraten, pacifisten, vakbondsleden en intellectuelen. Esterwegen was onderdeel van een netwerk van vijftien kampen in het Emsland en de Grafschaft Bentheim, gezamenlijk bekend als de Emslandlager. 

In de beginjaren gold Esterwegen als een zogenaamd 'modelkamp' van de SS, vergelijkbaar met Dachau. Het kamp viel van 1934 tot 1936 rechtstreeks onder het gezag van Heinrich Himmler. De gevangenen werden ingezet voor zware dwangarbeid in de veenontginning, zonder machines, adequate kleding of medische zorg. Het werk was fysiek uitputtend en vond plaats onder erbarmelijke omstandigheden. Mishandeling, vernedering en geestelijke terreur waren dagelijkse realiteit. Een van de bekendste gevangenen van Esterwegen was Carl von Ossietzky, een Duitse pacifist en journalist die in 1935 de Nobelprijs voor de Vrede ontving. Zijn behandeling in het kamp was zo slecht dat hij uiteindelijk aan de gevolgen overleed.

Na 1936 verloor Esterwegen zijn status als concentratiekamp en werd het omgevormd tot een strafgevangenenkamp onder beheer van de Duitse justitie. Tijdens de oorlogsjaren werden hier ook Wehrmacht-soldaten vastgehouden die door krijgsraden waren veroordeeld. Vanaf 1943 werden er verzetsstrijders uit Frankrijk, België en Nederland geïnterneerd, de zogeheten Nacht und Nebel-gevangenen. Voor hen werd een apart kampdeel gebouwd, dat plaats bood aan ongeveer 500 gevangenen.

Na de oorlog diende het terrein korte tijd als interneringskamp voor de Britse bezettingsmacht. In de jaren vijftig werd het gebruikt als doorgangskamp voor vluchtelingen uit de DDR. Later werd het terrein in gebruik genomen door de Bundeswehr als militair depot. Pas in de 21e eeuw ontstond er hernieuwde aandacht voor de geschiedenis van het kamp. Sinds 2001 is het voormalige kamp omgevormd tot een Europese gedenkplaats, die de herinnering aan alle vijftien Emslandkampen levend houdt. 

Kamp Esterwegen is exemplarisch voor de vroege fase van het nazistische kampensysteem. Het toont hoe politieke repressie, ideologische indoctrinatie en economische uitbuiting hand in hand gingen. Voor wie zich verdiept in de geschiedenis van de concentratiekampen, biedt Esterwegen een belangrijk en vaak vergeten perspectief, een herinnering aan hoe het systeem begon, lang voordat de massavernietiging van de Holocaust zijn volle omvang bereikte.