Bergen-Belsen
Bergen-Belsen was een van de grootste kampen in nazi-Duitsland en lag in de provincie Hannover, tegenwoordig Nedersaksen. Het kamp had tijdens de Tweede Wereldoorlog 3 verschillende functies: een krijgsgevangenenkamp, een concentratiekamp en een centraal ziekenhuis voor alle concentratiekampen. De geschiedenis van kamp Bergen-Belsen begint in 1935 met de aanleg van een kazerne en oefenterrein voor de Duitse Wehrmacht bij de stad Bergen. Om de arbeiders te kunnen huisvesten die de kazerne moesten bouwen werd bij het stadsdeel Bergen-Belsen een kamp opgericht met 30 barakken met als doel de Wehrmacht voor te bereiden voor de naderende oorlog. Nadat de Duitsers in juni 1940 België en Frankrijk waren binnengevallen werd het voormalige oefenterrein gebruikt als krijgsgevangenenkamp voor ca. 600 gevangen genomen Belgische en Franse soldaten. In 1941 begon de Wehrmacht met het opzetten van ‘Stalags’ (kampen voor soldaten en onderofficieren) waarbij het voormalige oefenterrein werd omgedoopt tot Stalag XI C/311 en werd uitgebreid. Na de inval in de Sovjet Unie in 1941 zaten er al gauw ruim 21.000 Russische krijgsgevangenen in het kamp die onder vreselijke omstandigheden leefden. Zij leefden in de open lucht, in zelfgemaakte tenten of in kuilen in de grond. Er waren geen sanitaire voorzieningen en het eten was ontoereikend. Vanwege de slechte omstandigheden waren begin 1942 al zo’n 18.000 Russen omgekomen door vlektyfus en dysenterie en ca. 500 Russen werden in Sachsenhausen vermoord met de daar ontwikkelde netschotmachine. In april 1943 kwam Bergen-Belsen onder beheer van de SS en werd een deel van het complex een concentratiekamp voor onder meer joden, dwangarbeiders en later ook geëvacueerde gevangenen uit de kampen uit het Oosten. Door de slechte omstandigheden, de overbevolking, mishandelingen, slechte voeding, uitputting en ziektes kwamen veel mensen om het leven. Hoewel er geen gaskamers waren in Bergen-Belsen zijn er toch meer dan 70.000 mensen omgekomen waaronder vele duizenden joden, ca 25.000 Russen, 15.000 Polen en tienduizenden verzetsstrijders uit de bezette gebieden. In totaal hebben ongeveer 120.000 mensen gevangen gezeten in Bergen-Belsen en een van de bekendste is Anne Frank die samen met haar zus Margot vanuit Auschwitz werd overgebracht. Anne Frank is in het kamp gestorven, zeer waarschijnlijk door vlektyfus. Bergen-Belsen werd op 15 april 1945 door de Britten bevrijd die een kamp binnenliepen waar zij naast de ongeveer 60.000 overlevenden letterlijk duizenden lijken verspreid door het kamp aantroffen. Hier zijn door de Britten opnames van gemaakt die voor de geïnteresseerden te vinden zijn op YouTube (let op het zijn vreselijke beelden). De overlevenden werden zo snel mogelijk overgebracht naar een kazerne in de buurt om verzorgd te worden, maar alsnog stierven duizenden mensen in de weken nadat zij bevrijd waren aan bv. de gevolgen van ondervoeding en uitdroging. Het kamp zelf werd tot de grond afgebrand om het risico van besmetting met vlektyfus en luizen tegen te gaan. Tegenwoordig staat op de plek van het voormalige kamp een bezoekers- en studiecentrum met een tiental herdenkingsmonumenten verspreid over het terrein.
Titel: Bergen-Belsen 1943 tot 1945
Auteur: Eberhard Kolb
Aantal pagina's: 114
Druk: 1986
Uitgever: Vandenhoeck & Ruprecht
Het boek is opgebouwd uit 2 delen. In het eerste deel wordt de geschiedenis van het kamp Bergen-Belsen besproken en welke functie het kamp door de tijd heeft gehad. In het tweede deel wordt het leven in het kamp besproken aan de hand van dagboek aantekeningen van gevangenen. Door het bijhouden van een dagboek door gevangenen hebben we authentieke getuigenissen van het deprimerende leven in het Bergen-Belsen.
Titel: Dagboek uit Bergen-Belsen
Auteur: Renate Laqueur
Aantal pagina's: 159
ISBN: 90 214 9483
Druk: Tweede druk als Salamander 1979
Uitgever: Em. Qeurido's
In november 1943 werd Renata Laqueur, dochter van een Amsterdamse hoogleraar, met haar man gearresteerd en overgebracht naar het Judendurchganglager Westerbork. Vier maanden later behoorde zij tot de groep, die overgebracht werd naar het kamp Bergen-Belsen. Daar begon zij met het schrijven van een dagboek: ondanks de peilloze misère die Bergen-Belsen kenmerkte bracht zij het op, dat schrijven vol te houden tot het haar in december 1944 onmogelijk werd. In april 1945 werd zij met een deel van de joodse kampbevolking van Bergen-Belsen door het stervende nazi regime rond gezeuld in een trein, die begin mei door de Russen bevrijd werd.
Titel: De kinderbarak van Bergen-Belsen
Auteur: Hetty E. Verolme
Aantal pagina's: 304
ISBN: 978 90 597 7620 3
Druk: 2011
Uitgever: Omniboek
Het meisje Hetty Werkendam verbleef veertien maanden in de kinderbarak van vernietigingskamp Bergen-Belsen. Met haar broertjes, maar gescheiden van haar ouders. Ze wist zeker dat ze het niet zou overleven. Maar dat gebeurde wel. Dit is haar verhaal. Als een van de oudste kinderen werd Hetty de Kleine Moeder van zon veertig kinderen in de armzalige barak 211 van vernietigingskamp Bergen-Belsen op de toch zo mooie Lüneburger Heide. Met haar veertien jaar een onmenselijke taak. Maar nog onmenselijker waren de verschrikkingen waar zij en haar lotgenootjes aan werden blootgesteld. Maar ze bood weerstand tegen honger, ziektes en slaag.
Titel: De kleine moeder van Bergen-Belsen
Auteur: Hetty Verolme
Aantal pagina's: 268
ISBN: 978 94 0190 323 3
Druk: 2014
Uitgever: Omniboek
Hetty Werkendam is nog maar een meisje als zij samen met haar ouders en haar broertjes wordt gedeporteerd naar Bergen-Belsen. Na enige tijd worden daar de kinderen en de volwassenen van elkaar gescheiden. De slechts iets oudere Margot en Anne Frank worden naar een vrouwenbarak gestuurd. Zij overleven het kamp niet. Hetty en haar broertje komen terecht in de kinderbarak van Bergen-Belsen. Als een van de oudste kinderen wordt Hetty de 'kleine moeder' van zo'n veertig kinderen. Zelfs is ze dan nog maar veertien jaar oud. Hetty en haar lotgenootjes bieden weerstand aan angst, honger, ziekte en geweld.
Titel: En misschien was dat nog maar het begin - Dagboek uit Bergen-Belsen 1944-1945
Auteur: Hanna Levy-Hass
Aantal pagina's: 114
ISBN: 90 293 9702 0
Druk: 1980
Uitgever: Het Wereldvenster Baarn
Hanna Levy-Haas, een Joegoslavische jodin, werd in de zomer van 1944 naar het concentratiekamp Bergen-Belsen gedeporteerd. Zij bleef er tot de bevrijding van het kamp door de troepen van de Sovjetunie. Tijdens haar verblijf in Bergen-Belsen hield ze zorgvuldig een dagboek bij. Door haar bijna klinische observatie, waardoor een afstandelijkheid tussen auteur en de gebeurtenissen ontstaat, krijgt de hedendaagse lezer een indrukwekkend en beklemmend beeld van het lijden van de slachtoffers van de nazi terreur. De tweede helft van het boek bevat een gesprek tussen Hanna Levy-Haas en de Duitse journaliste Eikel Geisel.
Titel: Het moordhol Bergen-Belsen
Auteur: Max Hakkert
Aantal pagina's: 32
Druk: 1945
Dit is een klein boekje met het verhaal van Max Hakkert over zijn reis naar en verblijf in de kampen Westerbork en Bergen-Belsen.
Titel: Na zonsopgang
Auteur: Ben Shephard
Aantal pagina's: 288
ISBN: 90 254 2613 1
Druk: 2005
Uitgever: Contact
Toen de Britse troepen kamp Bergen-Belsen bevrijdden in de tweede week van april 1945, deden ze ontdekkingen die de wereld schokten. In het kamp lagen tienduizend lijken opgestapeld, te wachten om begraven te worden. Minstens vijftigduizend mensen leden aan vlek-typhus, uithongering en dysenterie. De vraag was hoeveel van de nauwelijks levenden nog gered konden worden. Een noodhulp-operatie werd op touw gezet. Terwijl de oorlog voortduurde, stuurde het Britse leger medische troepen naar Bergen-Belsen. Ze werden bijgestaan door vrijwilligers uit Engeland, Ierland, Zwitserland, Belgie en de Verenigde Staten. Twee maanden lang deed iedereen zijn uiterste best zoveel mogelijk slachtoffers te redden van de dood.
Titel: Oorlog in foto's Bergen Belsen - Zeldzame foto's uit oorlogsarchieven
Auteur: Ian Baxter
Aantal pagina's: 158
ISBN: 978 90 453 1749 6
Druk: 2015
Uitgever: BBNC
Eén beeld zegt meer dan duizend woorden, zo luidt het gezegde. Dat geldt zeker voor de foto's uit de Tweede Wereldoorlog, de oorlog waarin de fotografie hoogtij vierde. In de Eerste Wereldoorlog werden nog tekenaars en andere kunstenaars naar het front gestuurd om hun beelden te schetsen, terwijl de Vietnamoorlog en latere conflicten toch vooral televisieoorlogen waren. De Tweede Wereldoorlog werd verslagen door journalisten, en hun woorden dienden met foto's geïllustreerd te worden. Het thuisfront hunkerde hiernaar.
Titel: Vier gelijke stenen - Op de vlucht voor de Holocaust
Auteur: Marion Blumenthal
Aantal pagina's: 101
ISBN: 90 74274 02 1
Druk: 2006
Uitgever: Verbum
Marion Blumenthal woonde in Duitsland toen ze met haar familie moest vluchten voor de nazi's. Ze willen via Nederland de overtocht maken naar Amerika, maar door de Duitse bezetting van Nederland ging de reis niet door. Ze werden als vluchtelingen ondergebracht in kamp Westerbork. Na enkele jaren werd de familie Blumenthal gedeporteerd naar het concentratiekamp Bergen-Belsen. Marion, haar moeder en haar broer overleven de holocaust, maar Marions vader bezwijkt enkele dagen na de bevrijding. Marion is op dat moment acht jaar.
Titel: Zeven opstellen over Bergen-Belsen
Auteur: Abel J. Herzberg
Aantal pagina's: 120
ISBN: 90 214 9768 9
Druk: Achtste druk 1998
Uitgever: Em. Querido's
Amor fati, 'De aanhankelijkheid aan het levenslot: verscheen in november 1996. In het voorwoord schrijft de auteur: 'Deze artikelen zijn gebundeld op grond van de overweging dat verbreiding van de kennis omtrent feiten, toestanden en stemmingen in de concentratiekampen van betekenis moet zijn voor het begrijpen van de problemen der samenleving. Dat velen daarbij reeds zijn voorgegaan, doet hieraan niet af. Alle uitingen van tijdgenoten die het gebeurde aan den lijve ondervonden hebben, zijn uiteraard subjectief, en daarop pretendeert dit boekje geen uitzondering te zijn.