Flossenbürg

In mei 1938, aan de rand van het Beierse dorp Flossenbürg nabij de grens met Tsjechoslowakije, richtte de SS een concentratiekamp op dat zou uitgroeien tot een van de beruchtste kampen in Zuid-Duitsland. Flossenbürg werd gebouwd volgens het model van Dachau en diende aanvankelijk voor de internering van Duitse politieke gevangenen en mensen die als 'asociaal' werden bestempeld. Al snel groeide het kamp uit tot een centrum van dwangarbeid, terreur en executies, met een netwerk van meer dan honderd subkampen verspreid over Duitsland en bezet Europa.

De locatie van het kamp was strategisch gekozen. In de nabijgelegen Fichtelgebergte bevonden zich rijke granietlagen, die door het naziregime werden geëxploiteerd voor monumentale bouwprojecten. Gevangenen werden ingezet in de steengroeves van de SS-eigen onderneming Deutsche Erd- und Steinwerke GmbH, waar ze onder extreme omstandigheden moesten werken. Later, vanaf 1943, werden velen ook ingezet in de wapenindustrie, waaronder de productie van Messerschmitt-jachtvliegtuigen.

Tussen 1938 en 1945 werden naar schatting 97.000 mensen in Flossenbürg en zijn subkampen vastgehouden. Onder hen bevonden zich politieke gevangenen, Joden, Roma, homoseksuelen, verzetsstrijders, krijgsgevangenen en gedeporteerden uit bezette gebieden. De leefomstandigheden waren erbarmelijk: ondervoeding, ziekte, mishandeling en uitputting waren dagelijkse realiteit. Het dodental wordt geschat op ongeveer 30.000 mensen1, van wie velen stierven door overwerk, medische verwaarlozing of werden geëxecuteerd.

Een van de meest aangrijpende episodes uit de geschiedenis van Flossenbürg vond plaats op 9 april 1945, toen de Duitse theoloog en verzetsstrijder Dietrich Bonhoeffer samen met andere leden van het militaire verzet tegen Hitler, waaronder admiraal Wilhelm Canaris en generaal Hans Oster, werd opgehangen. Deze executies vonden plaats slechts weken voor de bevrijding van het kamp. Op 23 april 1945 werd Flossenbürg bevrijd door Amerikaanse troepen. Wat zij aantroffen was een kamp in chaos, met uitgemergelde overlevenden en stapels lichamen. In de nasleep van de oorlog werden verschillende kampbeulen berecht tijdens de zogeheten Flossenbürg-processen. Het kampterrein werd later deels gebruikt als hospitaal en uiteindelijk ingericht als gedenkplaats en museum.

Vandaag de dag herinnert de Gedenkstätte Flossenbürg aan de slachtoffers en de geschiedenis van het kamp. Bezoekers kunnen het crematorium, de wachttorens, de begraafplaats en tentoonstellingen over het dagelijks leven in het kamp bezichtigen. Flossenbürg staat symbool voor de brute combinatie van ideologie en economische uitbuiting die het nazistische kampensysteem kenmerkte. Voor wie zich verdiept in de geschiedenis van de concentratiekampen, biedt Flossenbürg een indringend perspectief op de menselijke tol van dwangarbeid, repressie en politieke vervolging, en op de moed van hen die zich verzetten, zelfs tot het einde.