Fullen

In het noordwesten van Duitsland, vlak bij de Nederlandse grens, lag tijdens de Tweede Wereldoorlog een kamp dat zelden wordt genoemd in de grote overzichten van nazistische terreur: kamp Fullen. Officieel aangeduid als Lager X Fullen, maakte het deel uit van de reeks Emslandlager, vijftien kampen verspreid over het veengebied van het Emsland. Hoewel Fullen niet als concentratiekamp werd geclassificeerd in de strikte zin van het woord, was het onmiskenbaar een plek van onderdrukking, dwangarbeid en menselijk lijden.

Het kamp werd in 1938 opgericht door de Reichsarbeitsdienst, aanvankelijk met het doel werkloze mannen in te zetten voor de ontginning van het veen. Maar al snel veranderde de functie van het kamp. In 1939 nam het Oberkommando der Wehrmacht de leiding over en werd Fullen omgevormd tot een strafinrichting voor ongeveer duizend personen. Kort daarna begon men ook krijgsgevangenen te interneren. In 1941 arriveerden circa 1.700 Sovjetsoldaten, en in 1943 volgden ongeveer 1.200 Italiaanse militairen die na de wapenstilstand met de geallieerden als verraders werden beschouwd. De omstandigheden in kamp Fullen waren erbarmelijk. Gevangenen moesten zware arbeid verrichten in het veen en in werkplaatsen, vaak onder extreme weersomstandigheden en met minimale voeding. Mishandeling, ziekte en uitputting waren aan de orde van de dag. Hoewel het kamp beschikte over een ziekenhuis, in de volksmond het 'Italianenziekenhuis' genoemd, kon dit weinig doen tegen de structurele verwaarlozing. Het sterftecijfer was hoog: in Fullen zelf zijn 2.388 doden geregistreerd. De begraafplaats herbergt 137 geïdentificeerde slachtoffers, ruim 1.500 onbekende Sovjet-krijgsgevangenen en 751 Italiaanse militairen, van wie velen later zijn herbegraven in Hamburg of Italië.

In april 1945 werd kamp Fullen bevrijd door Poolse troepen. Kort na de bevrijding werd het kamp in brand gestoken, waardoor vrijwel alle fysieke sporen verdwenen. Vandaag de dag herinnert slechts een gedenkplaat en de sobere begraafplaats aan het bestaan van het kamp en aan de duizenden levens die er zijn gebroken. Kamp Fullen is exemplarisch voor de vele vergeten kampen die buiten het systeem van de grote concentratiekampen vielen, maar desalniettemin duizenden slachtoffers maakten. Voor wie zich verdiept in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, biedt Fullen een indringend perspectief op de grijze zones van repressie, dwangarbeid en vergeten lijden, een geschiedenis die niet mag worden genegeerd.