Neubrandenburg

Kamp Neubrandenburg, een buitenkamp van Ravensbrück, gelegen op het voormalige landgoed Fünfeichen in Mecklenburg-Voorpommeren, was tijdens de Tweede Wereldoorlog een Duits krijgsgevangenenkamp dat later onder Sovjetbewind uitgroeide tot een interneringskamp. De geschiedenis van deze plek weerspiegelt op indringende wijze hoe repressie en menselijk leed zich voortzetten, zelfs na de val van het naziregime. Het kamp werd in september 1939 opgericht als Oflag II A, een kamp voor officieren, en later omgevormd tot Stalag IIA, een kamp voor gewone krijgsgevangenen. In de loop van de oorlog werden hier ongeveer 55.000 militairen uit diverse landen vastgehouden, waaronder Polen, Frankrijk, België, Nederland, en later ook Sovjet-soldaten. De omstandigheden waren zwaar: de gevangenen verbleven in houten barakken, vaak met meer dan veertig man per unit, en kregen onvoldoende voedsel, medische zorg en bescherming tegen de kou. Vooral de Sovjet-krijgsgevangenen werden extreem slecht behandeld, wat leidde tot een hoge sterfte.

Ook Nederlandse militairen kwamen in Neubrandenburg terecht, onder wie beroepssoldaten uit Putten en Maastricht. Zij werden in mei 1940 via transitkampen naar Fünfeichen gebracht. In januari 1945 arriveerden nog honderden gevangenen uit het oostelijk gelegen kamp Stanislau, waarvan sommigen tijdens het transport wisten te ontsnappen. Op 28 april 1945 werd het kamp bevrijd door het Rode Leger.

Maar de bevrijding betekende geen einde aan het leed. Kort na de Duitse capitulatie richtten de Sovjetautoriteiten op dezelfde locatie een interneringskamp in, onder toezicht van de NKVD. Tussen 1945 en 1948 werden hier ongeveer 15.000 mensen vastgehouden: vermeende collaborateurs, politieke tegenstanders en burgers uit de regio. De omstandigheden waren opnieuw erbarmelijk. Naar schatting stierven 4.900 mensen door ondervoeding, ziekte en mishandeling. In 1991 werden massagraven ontdekt op het terrein, en sinds 1993 is het kampgebied een officiële herdenkingsplaats. In 1999 werden 59 bronzen plaquettes onthuld met de namen van 5.169 slachtoffers.

Kamp Neubrandenburg is bijzonder in zijn dubbele geschiedenis: het was zowel een nazi-kamp als een Sovjet-interneringskamp. Deze continuïteit van onderdrukking maakt het tot een unieke en aangrijpende plek in de Europese herinneringscultuur. Voor wie zich verdiept in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en haar nasleep, biedt Neubrandenburg een confronterend perspectief op hoe ideologische systemen, fascistisch én communistisch, het menselijk leven konden vernietigen.