Sachsenhausen

Concentratiekamp Sachsenhausen, gelegen in Oranienburg ten noorden van Berlijn, werd in de zomer van 1936 gebouwd door gevangenen uit het kamp Esterwegen. Het kamp was bedoeld als een zogenaamd 'voorbeeldkamp' voor het nazistische concentratiekampensysteem. Qua architectuur, organisatie en terreur diende Sachsenhausen als blauwdruk voor latere kampen zoals Buchenwald en Neuengamme. Daarnaast fungeerde het als opleidingscentrum voor SS-bewakers en kampcommandanten.

Het kamp werd ontworpen volgens het zogenaamde 'Idealplan': een delta-vormige opstelling waarbij alle zichtlijnen uitkwamen op de centrale toegangspoort, voorzien van het beruchte opschrift Arbeit macht frei. Vanuit elke hoek was het machinegeweer op de poort zichtbaar, een architectonisch statement van absolute controle en intimidatie.

Tussen 1936 en 1945 werden in Sachsenhausen ongeveer 200.000 mensen gevangen gehouden. De eerste gevangenen waren politieke tegenstanders van het naziregime, zoals communisten en sociaaldemocraten. Later volgden Joden, Roma en Sinti, homoseksuelen, Jehova’s Getuigen, krijgsgevangenen en mensen die als 'asociaal' werden bestempeld. Na de Kristallnacht in november 1938 werden 1.800 Joden naar Sachsenhausen gedeporteerd. De omstandigheden in het kamp waren extreem zwaar. Gevangenen leden onder honger, ziekte, mishandeling, uitputting en willekeurige executies. Ze werden ingezet voor dwangarbeid in werkplaatsen, steengroeves en fabrieken, waaronder de productie van uniformen en wapens. Sachsenhausen had ook een eigen crematorium en een executieplaats, waar duizenden mensen werden vermoord. Naar schatting kwamen tussen de 30.000 en 50.000 gevangenen om het leven.

Op 22 april 1945 werd het kamp bevrijd door Sovjettroepen. Maar de terreur hield daar niet op: tussen 1945 en 1950 gebruikte de Sovjet-geheime dienst NKVD het terrein als Speziallager Nr. 7, een interneringskamp voor vermeende collaborateurs en politieke tegenstanders. Van de circa 60.000 gevangenen in deze periode stierven er ongeveer 12.000 door honger en ziekte. Sinds 1993 is Sachsenhausen ingericht als gedenkplaats en museum. Bezoekers kunnen het terrein verkennen en deelnemen aan educatieve programma’s die de geschiedenis van het kamp belichten. Het complex bevat dertien permanente tentoonstellingen over verschillende aspecten van het kampverleden.

Sachsenhausen is een cruciale plek in de geschiedenis van de nazi-kampen. Het toont hoe ideologie, bureaucratie en geweld samenkwamen in een systeem dat miljoenen mensenlevens vernietigde. Voor wie zich verdiept in de Holocaust en de concentratiekampen, biedt Sachsenhausen een indringend en onmisbaar perspectief.