Kamp Amersfoort
Kamp Amersfoort, officieel bekend als Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort, was tijdens de Tweede Wereldoorlog een straf- en doorgangskamp in Leusden, aan de zuidrand van Amersfoort. Het kamp werd op 18 augustus 1941 door de Duitse bezetter in gebruik genomen en bleef operationeel tot 19 april 1945. Gedurende deze periode werden er ongeveer 47.000 mensen vastgehouden, van wie er 662 omkwamen door executie, mishandeling, verwaarlozing of uitputting. Het kamp was aanvankelijk opgezet in barakken van het Nederlandse leger en stond onder leiding van de SS en de Sicherheitsdienst (SD). De eerste commandant, Walter Heinrich, voerde een regime van terreur. Gevangenen werden bij aankomst onthaard, van hun bezittingen beroofd en kregen een nummer en een oud legeruniform of houten klompen. De reden voor hun opsluiting werd aangeduid met een gekleurd teken: rood voor politieke gevangenen, geel voor Joden, paars voor Jehova’s Getuigen, zwart voor ‘asocialen’.
De gevangenen kwamen uit alle delen van Nederland en vertegenwoordigden een breed scala aan achtergronden: verzetsstrijders, Joden, Jehova’s Getuigen, zwarthandelaren, dienstweigeraars, Sovjet-krijgsgevangenen, Amerikaanse gijzelaars en mensen die zich aan de arbeidsinzet hadden onttrokken. Onder hen bevonden zich ook 699 vrouwen en circa 600 minderjarigen. Het leven in Kamp Amersfoort was bijzonder zwaar. Mishandeling, honger, vernedering en dreiging van transport naar andere kampen waren dagelijkse realiteit. Vooral Joodse gevangenen werden extreem wreed behandeld. De gevangenen moesten zware arbeid verrichten in zogenaamde Arbeitskommandos, vaak in de bossen of op de Leusderheide.
Daar vonden ook executies plaats van meer dan 120 verzetsmensen. In april 1942 werden 77 Sovjet-krijgsgevangenen op één dag gefusilleerd, nadat 23 anderen al waren gestorven aan honger en uitputting.
Vanaf 1943 werd het kamp uitgebreid en veranderde het karakter enigszins. De grootste groep gevangenen bestond nu uit mannen die zich aan de verplichte tewerkstelling hadden onttrokken. De omstandigheden verbeterden iets: er kwam beperkte medische zorg, culturele en religieuze activiteiten werden toegestaan, en gevangenen mochten voedselpakketten ontvangen, behalve Joodse gevangenen, die stelselmatig werden uitgesloten. Kamp Amersfoort was een doorgangskamp: ongeveer driekwart van de gevangenen werd doorgestuurd naar andere kampen in Duitsland en elders. Van hen keerde ongeveer 20% nooit terug. Het kamp werd op 19 april 1945 bevrijd, slechts enkele dagen voor de Duitse capitulatie.
Vandaag de dag is Kamp Amersfoort een nationaal monument en educatief centrum. Op het terrein zijn originele grondsporen, monumenten en een ondergronds museum te bezoeken. De geschiedenis van het kamp wordt levend gehouden door tentoonstellingen, rondleidingen en herdenkingen, waaronder de jaarlijkse Tocht van Vrees en Hoop, ter herinnering aan het grootste transport van gevangenen uit het kamp. Kamp Amersfoort is een aangrijpend voorbeeld van hoe terreur, ideologie en bureaucratie samenkwamen in bezet Nederland. Voor wie zich verdiept in de geschiedenis van de Holocaust, het verzet en de nazistische repressie, biedt Amersfoort een indringend en onmisbaar perspectief.
Titel: Dagboek uit Kamp Amersfoort, 1942
Auteur: Dirk Willem Folmer
Aantal pagina's: 383
ISBN: 90 5730 356 6
Druk: 2005
Uitgever: Walburg Pers
De sinds Dolle Dinsdag (1944) vermiste heilgymnast-masseur Dirk Willem Folmer uit Zeist heeft een bijzondere getuigenis nagelaten. Tot nu toe was er maar weinig bekend over Kamp Amersfoort in de eerste helft van de bezetting. In december 1940 wordt Folmer gearresteerd vanwege zijn betrokkenheid bij het verzet. Hij is lange tijd 'te gast' in het Oranjehotel in Scheveningen, waar hij in 1942 wordt veroordeeld tot levenslange tuchthuisstraf. Hij wordt naar het beruchte Kamp Amersfoort gebracht, geen tuchthuis, maar een doorgangskamp van de SD. Hij vermoedt dan ook dat zijn vonnis is herzien en hij alsnog de doodstraf krijgt. Vanaf dat moment is hij vastberaden om te ontsnappen.
Titel: De beul van Amersfoort
Auteur: Richard Hoving
Aantal pagina's: 389
ISBN: 978 90 446 3723 6
Druk: 2019
Uitgever: Prometheus
Josef Kotalla, een van de beruchtste Duitsers in de Tweede Wereldoorlog in Nederland, leek ervan te genieten gevangenen in Kamp Amersfoort te zien lijden. Kotalla behoorde tot de 'Drie van Breda', de drie laatste Duitse oorlogsmisdadigers die in Nederland een levenslange gevangenisstraf uitzaten. In deze biografie schrijft Richard Hoving op een meeslepende manier over deze 'mensch-duivel'. Op basis van niet eerder geraadpleegde bronnen en getuigenissen schetst Hoving een nauwkeurig beeld van het leven van Kotalla. Wat waren zijn drijfveren? Welke gebeurtenissen in zijn leven droegen bij aan zijn ontwikkeling tot de beul van Amersfoort? Hoe kan een mens in staat zijn tot het op grote schaal vermoorden en mishandelen van gevangenen?
Titel: De SS-frontarbeiders van kamp Amersfoort
Auteur: Henk Sintniklaas
Aantal pagina's: 138
ISBN: 90 297 1638 x
Druk: 1999
Uitgever: Voorhoeve
'Weinig is er geschreven en ook weinig is er bekend over de lotgevallen van een groep onderduikers die tijdens razzia's door de Duitse bezetter werd gearresteerd en via het kamp Ommen en concentratiekamp Amersfoort naar Duitsland en verder werd getransporteerd. Velen van hen keerden niet terug.' Zo begint de auteur zijn onopgesmukte boek over de donkerste periode van zijn leven. De gevangenen kwamen terecht tussen duizenden vrijwilligers die zich hadden aangemeld als arbeider. Anderen bleken te zijn ingeschakeld in het kader van de arbeidsinzet.
Titel: Het beruchte kamp Amersfoort
Auteur: J.P. v.d. Bel
Aantal pagina's: 12
Uitgever: J.P. v.d. Bel
Zeldzaam boekje wat is uitgebracht in eigen beheer en verteld het verhaal van J.P. v.d. Bel over zijn ervaringen in Kamp Amersfoort. Helaas staat er geen datum in dus heb geen idee hoe oud dit boekje precies.
Citaat: 'Van het politiebureau waar ik gearresteerd werd, brachten ze me eerst naar het kamp Ommen en de volgende dag gingen we met z'n achttienen, onder geleide van 8 bewakers per trein van Ommen naar het concentratiekamp Amersfoort. Wat zou de toekomst ons brengen? Hoe lang zouden in Amersfoort moeten blijven? Amersfoort, het kamp dat in Nederland bekend stond als het slechtste, meer berucht was dan beroemd'.
Titel: Kamp Amersfoort
Auteur: Dr. Max van Leeuwen
Aantal pagina's: 28
Uitgever: John Kappee - Amsterdam
Zeldzaam boekje over Kamp Amersfoort wat net na de oorlog is uitgebracht waarvan de opbrengst bestemd was voor Bureau Ex-Politieke Gevangenen Stichting 1940-'45.
Citaat: 'Het Durchgangslager Amersfoort zoals het officieel heette, was nog geen half jaar in gebruik. Zoals de naam aanduidt was het niet als vaste verblijfplaats bedoeld. De mensen zaten er als regel of een korte straftijd uit of werden vandaar getransporteerd naar hun definitieve verblijfplaats. Toch kwam een verblijf van een jaar wel voor. De eerste bewoners kwamen uit het sindsdien opgeheven kamp in Schoorl, waar zij redelijk behandeld waren. Hier werden zij echter met stokslagen ontvangen'.
Titel: Kamp Amersfoort
Auteur: Geraldien von Frijtag Drabbe Kunzel
Aantal pagina's: 270
ISBN: 90 5330 367 7
Druk: 2003
Uitgever: Mets & Schilt
Meer dan 35000 Nederlanders hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog onder onvoorstelbaar slechte omstandigheden gevangengezeten in Kamp Amersfoort. Dit boek beschrijft voor het eerst de volledige geschiedenis van dit oord van verschrikkingen. Op basis van niet eerder geraadpleegd archiefmateriaal en vele getuigenissen wordt duidelijk waarom het kamp werd opgericht, wie voor het wrede regime verantwoordelijke waren, welke burgers erin terecht kwamen, hoe hun leven in gevangenschap eruitzag en wat de buitenwereld voor de gevangenen deden. Daarbij worden tal van nieuwe historische gegevens onthuld.
Titel: Nummers die een ziel hebben
Auteur: E.P. 'Mom' Wellenstein
Aantal pagina's: 207
ISBN: 978 90 253 7048 0
Druk: 2013
Uitgever: Athenaeum
Edmund Peter 'Mom' Wellenstein (1919) zat in het Delfts studentenverzet. Verdacht van illegale activiteiten werd hij door de bezetter opgepakt en gevangengezet in de strafgevangenis te Scheveningen: het Oranjehotel. In maart 1942 werd hij, op 22 jarige leeftijd, naar Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort gebracht. Dit concentratiekamp, beter belend als kamp Amersfoort, was een 'gemeen kamp' onder SS-regime. na zijn kamptijd begon Wellenstein zijn ervaringen op te schrijven. Tijdens de oorlog nog voltooide hij zijn manuscript waarvan getypte exemplaren vervolgens in de illegaliteit circuleerden. Een exemplaar is recentelijk teruggevonden. De tekst is zo indringend geschreven dat hij nu, bijna zonder wijzigingen, wordt uitgegeven.