Kamp Prins Bernhard

Kamp Prins Bernhard was een uitzonderlijk krijgsgevangenenkamp in Nederland tijdens de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog. Anders dan de door de nazi’s opgerichte kampen, werd dit kamp in het geheim opgezet door een Sallandse verzetsgroep in het dorp Heeten, onder de rook van Raalte. Het kamp werd officieel geopend op 2 september 1944, op een afgelegen boerderij genaamd ’t Herdertje van den Ruiter, verscholen tussen de dennenbossen en slechts bereikbaar via een slingerend landpad.

Het initiatief kwam voort uit een geslaagde overval op het gemeentehuis van Raalte, waarbij de verzetsleden, onder wie Jan Weenink, Jef van Rheden, Ben Strik en Joop Traag, voldoende middelen verwierven om het kamp op te zetten. De staf werd geïnstalleerd in de ochtend, en nog diezelfde avond arriveerden de eerste krijgsgevangenen.

De gevangenen bestonden uit gedeserteerde militairen, Duitsers, Oostenrijkers en een zestal Italianen, die door het verzet letterlijk van de weg waren geplukt. Over het precieze aantal gevangenen lopen de schattingen uiteen, maar het waren er vermoedelijk tussen de 16 en 30. De Italianen en Duitsers werden gescheiden ondergebracht vanwege spanningen tussen de groepen. Het kampregime was streng maar humaan, en werd gevoerd volgens de regels van het Verdrag van Genève. De gevangenen verrichtten werkzaamheden op de boerderij, zoals het verzorgen van vee en het bewerken van akkers. Er waren dagelijkse appèls en corveediensten, maar ook momenten van ontspanning. Als enige strafmaatregel werd het verplicht luisteren naar Radio Oranje opgelegd, een symbolische daad van verzet.

Het bewakingspersoneel bestond uit ongeveer 30 man, voornamelijk onderduikers van omliggende boerderijen. De organisatie was strak en goed voorbereid op mogelijke invallen. Toen in december 1944 de Gestapo in de buurt op zoek was naar onderduikers, werd het kamp binnen enkele minuten omgetoverd tot een gewone boerderij. De gevangenen stonden aangetreden, de bewakers waren bewapend, en niemand werd ontdekt. Kort daarna werd het kamp ontmanteld en de gevangenen verspreid ondergebracht bij boeren in de omgeving of in het nabijgelegen dorp De Luttenberg.

Gedurende de drie maanden van zijn bestaan was Kamp Prins Bernhard een uniek voorbeeld van verzetskracht en organisatie. Er was geen enkele ontsnappingspoging, geen mishandeling, en geen executie. Het kamp werd later omschreven als 'het vreedzaamste krijgsgevangenenkamp ter wereld'.

Kamp Prins Bernhard is een zeldzaam voorbeeld van een door het verzet opgezet krijgsgevangenenkamp in bezet Nederland. Het toont hoe moed, improvisatie en solidariteit konden samengaan in een tijd van terreur en onderdrukking. Voor wie zich verdiept in de geschiedenis van het Nederlandse verzet, biedt dit kamp een fascinerend en onderbelicht hoofdstuk.