Kamp Sint Michielsgestel

In het Brabantse dorp Sint-Michielsgestel richtte de Duitse bezetter in mei 1942 een bijzonder interneringskamp in: het gijzelaarskamp Beekvliet, later uitgebreid met het nabijgelegen internaat Ruwenberg. Anders dan de beruchte concentratiekampen was dit kamp bedoeld voor het vasthouden van prominente Nederlanders als politiek onderpand. De nazi’s hoopten met deze gijzelaars het verzet in Nederland te ontmoedigen. Mocht de bevolking zich tegen de bezetter keren, dan zouden deze notabelen, zonder proces, worden geëxecuteerd. Op 4 mei 1942 werden in één dag 460 invloedrijke Nederlanders gearresteerd: hoogleraren, burgemeesters, politici, schrijvers, musici, geestelijken en advocaten. Onder hen bevonden zich bekende namen als Anton van Duinkerken, Simon Vestdijk, Johan Huizinga, Louis Einthoven, Jan de Quay en Frits Philips. Tot eind 1944 zouden honderden notabelen als gijzelaars vastzitten in Sint-Michielsgestel.

Het kampregime was opvallend mild. De gijzelaars hoefden geen dwangarbeid te verrichten, mochten bezoek ontvangen en kregen pakketten van thuis. Ze organiseerden lezingen, concerten, tentoonstellingen, tennistoernooien en discussieavonden. Sommigen noemden het kamp cynisch 'Hitlers Herrengefängnis', een gevangenis voor heren. Toch hing er voortdurend een dreiging boven hun hoofd: bij verzetsacties elders in het land konden zij als represaille worden gefusilleerd. Naast de Nederlandse elite werden ook Indische gijzelaars vastgehouden, Nederlanders die in Nederlands-Indië op verlof waren en als vergelding voor de internering van Duitsers in de kolonie werden opgepakt. Zij werden via Kamp Schoorl, Buchenwald en Haaren uiteindelijk naar Sint-Michielsgestel gebracht. In september 1944, toen de geallieerde opmars Nederland naderde, werd het kamp ontmanteld en werden de meeste gijzelaars vrijgelaten. Slechts 25 van de circa 1.400 gevangenen kwamen om het leven tijdens hun gevangenschap.

Vandaag de dag herinnert het voormalige seminarie Beekvliet aan deze bijzondere episode uit de oorlog. De expositie Gegijzeld maar niet verslagen toont persoonlijke verhalen, brieven en voorwerpen van de gijzelaars, en laat zien hoe intellectuele weerbaarheid en solidariteit standhielden onder dreiging.

Het gijzelaarskamp Sint-Michielsgestel is een uniek hoofdstuk in de Nederlandse oorlogsgeschiedenis. Het toont hoe de bezetter probeerde macht uit te oefenen via angst en onderdrukking, en hoe juist in gevangenschap ideeën, vriendschappen en toekomstvisies ontstonden die na de oorlog van grote betekenis zouden zijn, voor Nederland én voor Europa.