Kamp Vught
Aan de rand van het Brabantse Vught, vlak bij ’s-Hertogenbosch, bevond zich tijdens de Tweede Wereldoorlog het enige echte SS-concentratiekamp op Nederlandse bodem: Kamp Vught, officieel bekend als Konzentrationslager Herzogenbusch. Het kamp werd in januari 1943 in gebruik genomen en bleef operationeel tot september 1944. In die periode werden er ruim 31.000 mensen vastgehouden, onder wie Joden, verzetsstrijders, Roma en Sinti, Jehova’s Getuigen, homoseksuelen en politieke gijzelaars.
Kamp Vught werd gebouwd toen de bestaande kampen Westerbork en Amersfoort de toestroom van gevangenen niet meer aankonden. De financiering kwam uit geroofd Joods kapitaal, ondergebracht bij de Liro-bank. De eerste gevangenen, afkomstig uit Kamp Amersfoort, moesten het kamp zelf afbouwen.
Het terrein was ruim opgezet: een kilometer lang en 350 meter breed, met barakken, wachttorens, dubbele prikkeldraad en een gracht, geheel naar Duits model. De leiding lag in handen van de SS, met commandanten als Karl Chmielewski, Adam Grünewald en Hans Hüttig, berucht om hun wreedheid.
Het kamp kende verschillende afdelingen: een mannenkamp, een vrouwenkamp en een zogenoemd Judendurchgangslager, waar tijdelijk Joods zelfbestuur werd toegestaan. Ongeveer 12.000 Joden verbleven in Vught voordat ze via Westerbork naar vernietigingskampen in het oosten werden gedeporteerd. De leefomstandigheden waren zwaar: voedsel was schaars, medische zorg beperkt en mishandeling aan de orde van de dag. Een van de meest schrijnende gebeurtenissen was het zogeheten bunkerdrama in januari 1944, waarbij meer dan zeventig vrouwen als straf in één cel werden opgesloten. Tien van hen kwamen om het leven.
Naast opsluiting en terreur kende Kamp Vught ook uitbuiting. Gevangenen werden tewerkgesteld in zogeheten Arbeitskommandos, onder meer voor de Luftwaffe en op vliegvelden in de regio. Het bekendste was het Philips-Kommando, waar circa 1.200 gevangenen radio-onderdelen en zaklantaarns produceerden voor de Duitse oorlogsindustrie. Hoewel de werkomstandigheden daar iets beter waren, bleef het dwangarbeid onder toezicht van de SS. In september 1944, toen de geallieerde troepen naderden, werd Kamp Vught in allerijl ontruimd. Zo’n 3.500 gevangenen werden op transport gesteld naar kampen in Duitsland. De SS-leiding vluchtte, en op 26 oktober 1944 bereikten Canadese troepen het kampterrein.
Vandaag de dag is Kamp Vught een Nationaal Monument en Herinneringscentrum. Op het oorspronkelijke terrein kunnen bezoekers onder meer Barak 1B, de bunker en diverse exposities bezichtigen.
Het centrum vertelt de verhalen van de gevangenen en laat zien hoe terreur, ideologie en bureaucratie samenkwamen in een kamp dat model stond voor nazistische repressie in Nederland. Kamp Vught is een onmisbaar onderdeel van de Nederlandse oorlogsgeschiedenis. Het toont hoe de bezetter niet alleen mensen vervolgde, maar ook systematisch uitbuitte en vernietigde. Voor wie zich verdiept in de Holocaust, het verzet en de rol van de SS in Nederland, biedt Vught een indringend en confronterend perspectief, een spiegel van wat er gebeurt als menselijkheid wordt vervangen door ideologie en macht.
Titel: 13 maanden concentratiekamp Vught
Auteur: Boud van Doorn
Aantal pagina's: 156
Druk: 1945
Uitgever: A.G. Schoonderbeek
Dit boekje is het verhaal van Boud van Doorn die als haftling 4236 voor een periode van 13 maanden gevangen zat in concentratiekamp Vught. Het is geschreven en uitgegeven in 1945.
Titel: Beelden uit het verleden
Auteur: P 1408
Aantal pagina's: 90
Citaat: 'Naast de kapo's had men ook veel last van gevangenen. Diefstal was aan de orde van de dag. Je kon je handdoek of zeep geen moment uit het oog verliezen of het was weg. Organiseren noemde men zoiets. Het was zelfs zo sterk dat toen ik op een avond voor mijn bed stond te praten met mijn buurman, die achter mij lag, netjes mijn schoenen waren weggehaald toen ik omkeek'.
'Een kamp omgeven door prikkeldraad, een tankgracht en weer prikkeldraad. Even voor de eerste versperring, vanuit het kamp gerekend, stond een hele rij bordjes met doodskoppen er op. Kwam men hierachter in het zogenoemde niemandsland dan werd er geschoten door de schildwachten die om de honderd meter met in een huisje op palen (waarin zich nog een zoeklicht en mitrailleur bevonden) waren opgesteld'.
Titel: Bij de Kapo's
Auteur: J. Engels
Aantal pagina's: 99
Druk: 1945
Uitgever: A.W. Sijthoff
Citaat: 'Toen ik in 1943 gearresteerd werd, was de behandeling van de gevangenen, onder indruk misschien van de naderende nederlaag, althans in Vught wat milder dan voorheen. Dit werd mij tenminste verzekerd door lotgenoten, die ik bij aankomst in Vught daar aantrof. Daar die behandeling niettemin nog zo slecht was als in de volgende bladzijden wordt beschreven, blijkt hieruit wel hoe onmenselijk hard het leven van de gevangenen is geweest in de maanden en jaren daarvoor. Opzettelijk heb ik het boekje zeer sober gehouden en mij niet bediend van schrille kleuren'.
Titel: Dagboek geschreven in Vught
Auteur: David Koker
Aantal pagina's: 139
Druk: Tweede druk augustus 1977
Uitgever: G.A. van Oorschot - Amsterdam
David Koker heeft van 11 februari 1943 tot en met 8 februari 1944 in het kamp Vught een dagboek bijgehouden dat integraal bewaard gebleven is. David werd uiteindelijk met zijn familie weggevoerd. Na een jaar in kamp Vught werd hij overgebracht naar Auschwitz, waarna hij overleed tijdens een transport naar Dachau. Wat zijn dagboek indrukwekkend maakt is hoe Koker zijn autonomie bewaart en aandacht blijft opbrengen voor zijn omgeving, zoals bijvoorbeeld in dit fragment: 'Gisteravond lang gesprek met Alfred. Hij leeft geheel in de vormen van dit kamp, eet alles, uit een soort kwaadaardige ironie. Ik sprak hem over mijzelf, over mijn bewuste geïndisponeerdheid tot geluk'.
Titel: De hel op de Vughtse heide
Auteur: No. 469
Aantal pagina's: 136
Druk: 1945
Uitgever: Kemink en Zn. - Utrecht
Citaat: 'Het kamp, dat midden tussen de bossen ligt, is door een vijf meter brede gracht omgeven. Aan weerszijde staat een drie meter hoge prikkeldraadversperring. Om de vijftig meter staan rond het hele kamp zes meter hoge wachttorens, welke dag en nacht bezet zijn door Nederlandse SS mannen, gewapend met mitrailleurs, geweren en schijnwerpers. Het kamp, dat aan twintigduizend man plaats biedt, is ruim een kilometer lang en zeshonderd meter breed. De hoofdgebouwen zoals keuken, bakkerij en ziekenhuis, alsmede de gevangenis, die tweehonderd cellen heeft, zijn stenen gebouwen. Ook de veertig barakken en de werkplaatsen zijn voor het merendeel van steen'.
Titel: Hel van Brabant - 8 maanden gijzeling in het concentratiekamp te Vught
Auteur: P. Galis / G. 8783
Aantal pagina's: 48
Druk: 1946
Uitgever: J. Niemeijer
Citaat: ' Wij krijgen de eerste vier dagen theorie hoe wij ons hebben te gedragen op de appelplaats en de nodige ceremoniën die daar plaats vinden worden ons bijgebracht. Wij worden geoefend in mutsen op en af nemen en de eerbied die wij verschuldigd zijn aan de boeven die ons het leven zullen vergallen. De instructeur die wij hiervoor hebben is ook, als wij, een gestrafte, maar met een lange kampervaring en vindt dit werk natuurlijk allicht beter, dan te moeten werken in de buitencommando's of bij een ander onderdeel. Hij is hier tamelijk vrij en de quarantinemensen hebben nog al eens wat te roken, zij komen immers zo uit de vrije wereld'.
Titel: Het helse einde van Vught
Auteur: G 10597 / F.M. Gescher
Aantal pagina's: 290
Druk: 1945
Uitgever: H.J. Dieben - Wassenaar
Duitse methoden op Nederlandse bodem. Mijn ervaringen in de zomer van 1944 aldaar en mijn belevenissen hierna.
Citaat: 'De bedoeling van dit boek is niet in zwarte kleuren uit te schilderen welke slechte behandeling wij in de tweede helft van 1944 in Vught hebben ondervonden en hoe beklagenswaardig wij daarom zijn. Dit geschrift heeft als eerste bedoeling een aanklacht te vormen tegen het gehele Duitse herrenvolk. Ik wil aantonen wat de Duitsers van een concentratiekamp hebben gemaakt, terwijl ze in alle propagandaleuzen en idem redevoeringen met kracht en klem betoogden, dat de Engelsen onmenselijker waren dan wie dan ook'.
Titel: Kamp Vught 1943 - 1944 Eindpunt…..of tussenstation
Auteur: Tineke Wibaut-Guilonard & Ed Mager
Aantal pagina's: 103
ISBN: 90 800656 4 1
Druk: 2de druk april 1994
Uitgever: Stichting Vriendenkring Nationaal Monument Vught
Kamp Vught, officieel Konzentrationslager Herzogenbusch geheten, was het enige concentratiekamp in de door Duitsers bezette gebieden. Het stond onder leiding van de SS. In totaal verbleven er ongeveer 29.000 gevangenen. Voor 747 mensen was Vught het eindpunt, zij overleefden hun verblijf niet. Voor een onbekend aantal was Vught het eindstation, zij keerden vandaar naar huis terug. Voor het overgrote deel was Vught een tussenstation van waaruit zij weer naar andere kampen, gevangenissen of tuchthuizen werden getransporteerd.
Titel: Kamp Vught januari 1943 - september 1944
Auteur: Jan van de Mortel
Aantal pagina's: 85
ISBN: 90 800502 1 0
Druk: 1990
Uitgever: Stichting Archieven Vught 1940 - 1945
Jan van Mortel zat in kamp Vught van februari 1943 tot september 1944. Daarna werd hij afgevoerd naar Sachsenhausen en door de Engelsen bevrijd in mei 1945. In 1949 schreef deze ex-gevangene zijn herinneringen aan kamp Vught op. Dit document humain, dat na de dood van de schrijver, in 1956, bijna 35 jaar een verborgen leven leidde, verdient nog steeds alle aandacht. Al was het maar om de herinnering aan een verwerpelijk systeem in stand te houden.
Titel: Vrouwen van Vught
Auteur: Hans Olink
Aantal pagina's: 122
ISSN: 90 73978 35 1
Uitgever: Bas Lubberhuizen
Dit is het verhaal over solidariteit en moed, maar ook lafheid en verraad. Over 'goede' en 'foute' vrouwen, en vooral over een verzetsstrijdster en een SS-bewaakster. Voor beiden zou de oorlogsnacht van 15 op 16 januari 1944 de belangrijkste van hun leven worden. In die nacht werden 91 vrouwen door de commandant van concentratiekamp Vught in een veel te kleine cel van de bunker opgesloten. Een mensonterende gebeurtenis die tien vrouwen het leven koste. En voor de overlevenden was het de langste nacht van hun leven. Wat ging er aan deze nacht vooraf? Waarom probeerde de kampleiding deze daad in de doofpot te stoppen? En waarom kwam Höhere SS - und Polizeiführer Hanns Albin Rauter in conflict met Reichsführer der SS Heinrich Himmler?
Titel: Vught
Auteur: P.R. Harkema
Aantal pagina's: 169
Druk: 1945
Uitgever: Drukkerij v/h Dekker
Het boek 'Vught' uit 1945 gaat over strafgijzelaar P.R. Harkema, häfling no. 10387 waarin Pieter Harkema zijn ervaringen deelt vanaf het moment dat hij wordt opgepakt op 16 mei 1944 waarna hij op 13 juni overgebracht wordt naar Kamp Vught. Op 5 september 1944 wordt Kamp Vught ontruimd en wordt Pieter overgebracht naar Kamp Amersfoort. Hier wordt hij op dinsdag 19 september, twee weken na Dolle Dinsdag, vrijgelaten. Over deze periode heeft Pieter Harkema in juli 1945 het boek 'Vught' geschreven wat geen roman of geschiedkundig werk is, maar een rauw feitelijk verhaal zonder mooimakerij.