Janovska

Aan de rand van het huidige Lviv, in Oekraïne, bevond zich tijdens de Tweede Wereldoorlog een kamp dat in de schaduw staat van beruchte namen als Auschwitz en Treblinka, maar dat niet minder gruwelijk was: Kamp Janowska. Opgericht in het najaar van 1941 door de nazi’s, diende het kamp als een hybride constructie, tegelijk een concentratiekamp, een dwangarbeidskamp en een doorgangskamp voor Joden uit de regio Lwów, het toenmalige bezette Polen. 

Janowska was geen officieel onderdeel van het SS-concentratiekampensysteem, maar functioneerde in de praktijk als een plek van systematische uitbuiting en vernietiging. Tienduizenden Joden werden er onder erbarmelijke omstandigheden tewerkgesteld in werkplaatsen van de Deutsche Ausrüstungswerke, waar ze onder dwang metaal en hout verwerkten voor de Duitse oorlogsindustrie.

Het kamp stond onder leiding van beruchte SS-commandanten zoals Fritz Gebauer en Gustav Wilhaus, die bekend stonden om hun sadistische wreedheid. Het leven in Janowska was een dagelijkse strijd tegen honger, uitputting en willekeurige executies. Gevangenen werden gedwongen tot lange werkdagen, kregen nauwelijks voedsel, en werden bij het minste vergrijp mishandeld of vermoord. Een huiveringwekkend detail was het kamporkest, bestaande uit gevangenen die tijdens executies de zogenaamde 'Death Tango' moesten spelen, een macabere muzikale omlijsting van de dood.

In november 1943 begon de SS met het vernietigen van bewijsmateriaal van hun misdaden in het kader van Sonderaktion 1005. Gevangenen werden gedwongen om massagraven te openen en lichamen te verbranden. Kort daarna, op 19 november, vond een opstand plaats: een groep gevangenen probeerde te ontsnappen. Slechts enkelen slaagden erin te ontkomen. De rest werd geëxecuteerd, en het kamp werd kort daarna ontmanteld. 

Vandaag de dag is Kamp Janowska grotendeels vergeten. Er is geen officiële gedenkplaats, en het terrein is nauwelijks herkenbaar als plek van historisch belang. Toch is Janowska een cruciale schakel in het bredere netwerk van terreur dat de Holocaust vormde. Het kamp laat zien hoe de nazi’s hun vernietigingspolitiek niet alleen uitvoerden in de grote vernietigingskampen, maar ook in kleinere, minder bekende locaties, vaak met dezelfde gruwelijke efficiëntie.