Chelmno - Kulmhof

Lang voordat Auschwitz zijn gruwelijke reputatie verwierf, begon de systematische massamoord op Joden in een klein dorp in het westen van Polen: Chełmno nad Nerem, in het Duits Kulmhof an der Nehr. Hier richtten de nazi’s op 8 december 1941 het allereerste vernietigingskamp op dat uitsluitend bedoeld was voor genocide. Chełmno was een experimentele plek, waar methoden van massavernietiging werden getest en verfijnd, en waar uiteindelijk naar schatting tussen de 150.000 en 200.000 mensen werden vermoord.

Het kamp lag ongeveer zeventig kilometer ten westen van Łódź, in het door Duitsland geannexeerde Warthegau. De locatie was strategisch gekozen: dunbevolkt, goed bereikbaar per spoor, en dicht bij het getto van Łódź, van waaruit duizenden Joden werden gedeporteerd. De slachtoffers, voornamelijk Poolse Joden, maar ook Roma, Hongaarse en Tsjechische Joden, en Sovjetkrijgsgevangenen, werden bij aankomst vrijwel direct vermoord.

Wat Chełmno uniek maakt, is de gebruikte moordmethode: gaswagens. Slachtoffers werden opgesloten in hermetisch afgesloten vrachtwagens, waarin uitlaatgassen van een benzinemotor werden geleid. Binnen enkele minuten stierven ze door verstikking. De lichamen werden aanvankelijk begraven in massagraven in de bossen van Rzuchów, later verbrand in openluchtcrematoria om sporen uit te wissen.

Het kamp kende twee operationele periodes: van december 1941 tot april 1943, en opnieuw van juni 1944 tot januari 1945. In de eerste fase werden de slachtoffers verzameld in een nabijgelegen kasteel; in de tweede fase gebeurde dit in de kerk van Chełmno. De nazi’s vernietigden het kamp volledig vóór de komst van het Rode Leger in januari 1945, waardoor er nauwelijks fysieke sporen overbleven.

Wat we vandaag weten over Chełmno komt grotendeels van de weinige overlevenden. Slechts enkele Joodse mannen wisten te ontsnappen en later te getuigen, onder wie Mordechai Podchlebnik, Simon Srebrnik en Szlama Ber Winer, die het Grojanowski-rapport schreef, een van de eerste gedetailleerde verslagen van de vernietigingskampen.

Hoewel Chełmno minder bekend is dan Auschwitz of Treblinka, was het kamp een cruciale schakel in de ontwikkeling van het nazistische vernietigingsbeleid. Het was een plek van experiment, efficiëntie en absolute ontmenselijking. Voor wie zich verdiept in de Holocaust en de geschiedenis van de vernietigingskampen, biedt Chełmno een indringend inzicht in hoe genocide begon, stil, systematisch en met dodelijke precisie.