Majdanek

Aan de oostelijke rand van de Poolse stad Lublin, op slechts enkele kilometers van het stadscentrum, bevond zich tijdens de Tweede Wereldoorlog een van de meest beruchte concentratie- en vernietigingskampen van nazi-Duitsland: Majdanek. Officieel aangeduid als Konzentrationslager Lublin, werd het kamp in oktober 1941 opgericht op bevel van SS-leider Heinrich Himmler. Wat begon als een krijgsgevangenenkamp voor Sovjet-soldaten, groeide al snel uit tot een multifunctioneel centrum van terreur: Majdanek diende als concentratiekamp, vernietigingskamp én als opslagplaats voor geroofde goederen uit andere kampen.

Majdanek was qua omvang het tweede grootste kamp in Europa, na Auschwitz. Het terrein besloeg ruim 270 hectare en was ingedeeld in tien sectoren met tientallen houten barakken. Anders dan veel andere kampen werd Majdanek niet vernietigd bij de nadering van het Rode Leger, maar vrijwel intact achtergelaten. Toen Sovjettroepen het kamp op 22 juli 1944 bevrijdden, troffen ze gaskamers, crematoriumovens en duizenden persoonlijke bezittingen aan, tastbare bewijzen van de massale vernietiging die hier had plaatsgevonden.

De gaskamers van Majdanek maakten gebruik van koolmonoxide en later Zyklon B, hetzelfde gifgas dat in Auschwitz werd gebruikt. Daarnaast vonden massa-executies plaats door ophanging en fusillering. De gruwelijkste dag in de geschiedenis van het kamp was 3 november 1943, toen tijdens de zogeheten Aktion Erntefest op één dag tussen de 16.000 en 18.000 Joden werden doodgeschoten. Het was de grootste eendaagse massamoord in de Holocaust.

In totaal werden naar schatting 150.000 mensen in Majdanek vastgehouden, afkomstig uit 28 landen en behorend tot 54 nationaliteiten. Onder hen bevonden zich Joden, Polen, Roma, Sovjet-krijgsgevangenen, politieke gevangenen en verzetsstrijders. Ongeveer 80.000 mensen kwamen om het leven, waarvan circa 60.000 Joden. De sterfte was het gevolg van vergassing, executie, honger, ziekte, kou en uitputting. Ook duizenden Nederlandse Joden werden naar Majdanek gedeporteerd; naar schatting overleefden slechts enkelen.

Majdanek speelde een centrale rol in Aktion Reinhard, het nazi-plan om alle Poolse Joden systematisch te vermoorden. Transporten kwamen uit Slowakije, Bohemen en Moravië, maar ook uit West-Europese landen zoals Nederland, Frankrijk en Duitsland. De combinatie van industriële vernietiging en bureaucratische efficiëntie maakte Majdanek tot een huiveringwekkend voorbeeld van hoe genocide in praktijk werd gebracht. Wat Majdanek bijzonder maakt in historisch opzicht, is dat het kamp al in 1944 werd omgevormd tot museum, nog tijdens de oorlog. De Sovjets besloten het terrein te behouden als bewijs van nazi-misdaden.

Vandaag de dag is het Majdanek Staatsmuseum een indrukwekkende herdenkingsplaats, waar bezoekers geconfronteerd worden met originele barakken, gaskamers, crematoriumovens en een monument dat menselijke as bevat. Het kampterrein is een stille getuige van een systeem dat mensen reduceerde tot nummers, arbeidskracht en uiteindelijk tot stof. Majdanek confronteert ons met de snelheid, schaal en systematiek van de Holocaust. Het is een plek waar de dood niet alleen gepland, maar haastig uitgevoerd werd.