Oflag XXI-B

Oflag XXI-B was een Duits krijgsgevangenenkamp voor geallieerde officieren, gelegen in het stadje Szubin in bezet Polen, ten zuiden van Bydgoszcz. Het kamp werd op 18 september 1940 opgericht door de Wehrmacht en was ondergebracht in een voormalige Poolse jongensschool, die werd uitgebreid met barakken en omheind met prikkeldraad. Oflag staat voor Offizierslager, een type kamp dat specifiek bedoeld was voor militaire officieren, in tegenstelling tot de bredere Stalag-kampen voor gewone soldaten.

Aanvankelijk werden in Oflag XXI-B voornamelijk Franse officieren vastgehouden, in aantallen variërend van 600 tot bijna 1.500. Later kwamen daar Britse, Canadese, Australische, Nieuw-Zeelandse en Amerikaanse officieren bij, vaak piloten en marineofficieren uit de Royal Air Force en Fleet Air Arm, waaronder ook mannen uit bezette landen die in geallieerde dienst vochten, zoals Polen en Tsjechoslowakije.

Wat Oflag XXI-B bijzonder maakt, is de opvallend hoge frequentie van ontsnappingspogingen. Veel van de gevangenen waren eerder al betrokken geweest bij uitbraakacties in andere kampen en werden hier samengebracht als 'probleemgevallen'. In maart 1943 vond een spectaculaire ontsnapping plaats waarbij 35 officieren via een zelfgegraven tunnel probeerden te vluchten. Hoewel geen van hen neutraal gebied wist te bereiken, leidde de actie tot verscherpte beveiliging en uiteindelijk tot de herstructurering van het kamp.

In juni 1943 werd Oflag XXI-B omgedoopt tot Oflag 64, een kamp dat exclusief werd ingericht voor Amerikaanse officieren. Meer dan 1.500 Amerikanen werden hier vastgehouden. Toen het Rode Leger in januari 1945 naderde, werden de gevangenen die konden lopen gedwongen het kamp te verlaten en begonnen aan een barre mars van bijna 650 kilometer door sneeuw en kou naar andere kampen in Duitsland. Onderweg ontsnapten honderden, terwijl anderen stierven door uitputting of werden neergeschoten.

Het leven in Oflag XXI-B kende naast ontberingen ook momenten van culturele uitwisseling. Gevangenen organiseerden lezingen, religieuze diensten en zelfs dansvoorstellingen. Er was een bibliotheek met 1.600 boeken en faciliteiten voor onderwijs. Ondanks de omstandigheden probeerden velen hun geest scherp te houden en hun identiteit als officier te behouden. Oflag XXI-B biedt een uniek venster op de ervaringen van geallieerde officieren in gevangenschap: een plek van discipline, verzet, kameraadschap en culturele uitwisseling, maar ook van ontbering, wanhoop en moedige pogingen tot ontsnapping.