Stutthof

Op 2 september 1939, daags na de Duitse inval in Polen, werd nabij het dorp Stutthof (tegenwoordig Sztutowo) in de buurt van Danzig het eerste concentratiekamp buiten de vooroorlogse Duitse grenzen opgericht: Stutthof. Wat begon als een interneringskamp voor Poolse burgers en politieke tegenstanders, groeide uit tot een volwaardig concentratiekamp en later zelfs tot een vernietigingskamp. Het kamp bleef tot 9 mei 1945 operationeel en was daarmee het laatste kamp dat door de geallieerden werd bevrijd.

Stutthof werd aanvankelijk gebruikt voor de detentie van Poolse intellectuelen, geestelijken en politieke leiders, in het kader van de nazi-plannen voor etnische zuivering in West-Pruisen en de regio Danzig. In januari 1942 kreeg het kamp de officiële status van concentratiekamp onder toezicht van de SS. Vanaf juni 1944 werd het toegevoegd aan de lijst van vernietigingskampen binnen de Endlösung, het nazi-programma voor de systematische uitroeiing van de Joden.

Het kamp besloeg uiteindelijk 120 hectare en omvatte dertig barakken, een crematorium en een gaskamer. Per vergassingssessie konden ongeveer 150 mensen worden gedood, vaak met koolmonoxide of uitlaatgassen. In totaal werden naar schatting 110.000 mensen naar Stutthof gedeporteerd, waaronder Joden, Polen, Sovjet-krijgsgevangenen en andere politieke gevangenen. Van hen kwamen tussen de 60.000 en 85.000 om het leven door vergassing, executie, ziekte, honger en uitputting.

Stutthof had ook tientallen nevenkampen verspreid over de regio, waar gevangenen werden ingezet voor dwangarbeid in fabrieken en landbouw. In de laatste maanden van de oorlog werden duizenden gevangenen gedwongen tot dodelijke evacuatiemarsen richting het westen, waarbij velen stierven onderweg. Na de oorlog werden in Danzig 101 kampmedewerkers berecht tijdens de Stutthofprocessen. Slechts twee van hen werden vrijgesproken. In recente jaren zijn ook voormalige kampbewakers vervolgd, waaronder een 93-jarige man die in 2019 werd veroordeeld voor medeplichtigheid aan de moord op duizenden gevangenen.

Vandaag de dag is het terrein van het voormalige kamp een herdenkingsplaats en museum, waar bezoekers geconfronteerd worden met de overblijfselen van barakken, wachttorens en het crematorium. Het museum in Sztutowo biedt inzicht in de geschiedenis van het kamp en de slachtoffers die er zijn gevallen. Stutthof is een aangrijpend voorbeeld van hoe de nazi’s hun terreur uitbreidden tot ver buiten Duitsland. Het kamp markeert zowel het begin als het einde van het concentratiekampensysteem in Europa, een plek waar de Holocaust zich voltrok in stilte