Treblinka
In het dunbevolkte noordoosten van bezet Polen, nabij het dorp Treblinka, richtte nazi-Duitsland in 1942 een vernietigingskamp op dat uitgroeide tot een van de dodelijkste plekken van de Holocaust. Treblinka II, zoals het kamp officieel heette, was onderdeel van Aktion Reinhard, het geheime nazi-programma voor de systematische uitroeiing van Joden in het Generaal-Gouvernement. In minder dan anderhalf jaar tijd werden hier meer dan 900.000 mensen vermoord. Treblinka was ontworpen met een gruwelijke efficiëntie. Bij aankomst zagen gedeporteerden een nagebouwd treinstation, compleet met perrons, loketten en een stationsklok die altijd op 18.00 uur stond. Deze mise-en-scène moest de illusie wekken van een normale reisbestemming.
In werkelijkheid werden de meeste mensen binnen twee uur na aankomst vergast. De gaskamers werkten met uitlaatgassen van motoren, en lichamen werden aanvankelijk begraven in massagraven, later verbrand om sporen uit te wissen. Het kamp werd gebouwd in juli 1942 en was operationeel tot oktober 1943. De slachtoffers kwamen voornamelijk uit Polen, maar ook uit Tsjecho-Slowakije, Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk, België en Griekenland. Vanuit het getto van Warschau vertrokken dagelijks treinen vol Joden naar Treblinka. Anders dan Auschwitz, waar een deel van de gedeporteerden werd geselecteerd voor arbeid, was Treblinka uitsluitend gericht op vernietiging. Slechts enkele tientallen mensen overleefden het kamp.
Treblinka I, een nabijgelegen strafkamp, was al in 1941 opgericht en diende als werkkamp voor Polen en Joden die werden ingezet in een steengroeve. Hoewel de omstandigheden daar eveneens dodelijk waren, verbleekt de geschiedenis van Treblinka I bij de systematische moordmachine van Treblinka II.
In augustus 1943 vond een opstand plaats onder de gevangenen van het Sonderkommando, die verantwoordelijk waren voor het verwijderen van lichamen. Enkele tientallen slaagden erin te ontsnappen. Kort daarna besloot de SS het kamp te ontmantelen: gebouwen werden afgebroken, het terrein werd omgeploegd en beplant om alle sporen uit te wissen.
Vandaag de dag is het terrein van Treblinka een herdenkingsplaats, met gedenkstenen en een monument dat de contouren van het kamp markeert. Van het oorspronkelijke kamp is vrijwel niets overgebleven, een bewuste poging van de nazi’s om hun misdaden te verbergen. Toch blijft Treblinka een krachtig symbool van de Holocaust: een plek waar de dood werd geperfectioneerd tot routine, en waar de herinnering slechts leeft dankzij de getuigenissen van enkelen die het overleefden. Treblinka confronteert ons met het uiterste van nazi-barbarij: een kamp zonder selectie, zonder arbeid, zonder hoop. Voor wie zich verdiept in de Holocaust, is Treblinka een onmisbaar hoofdstuk, een stille plek waar bijna een miljoen levens werden uitgewist,.
Titel: De duisternis tegemoet
Auteur: Gitta Sereny
Aantal pagina's: 398
ISBN: 90 274 1332 0
Druk: Eerste druk 2001
Uitgever: Het Spectrum
Slechts vier mannen hadden de leiding over de nazi vernietigingskampen. Franz Stangl, kampcommandant van Treblinka was èèn van hen. Hij werd schuldig bevonden aan medeverantwoordelijkheid voor de dood van minstens 900.000 mensen. Op basis van wekenlange gesprekken met Franz Stangl de gevangenis en met zijn familie en overlevenden, toont Sereny ons de man zoals hij zichzelf zag en zoals hij door vele anderen werd gezien. Het is een poging antwoord te vinden op de vraag hoe gewone mensen veranderen in werktuigen van zulk onvoorstelbaar kwaad.
Titel: De martelaars van Treblinka
Auteur: John D. Burton
Aantal pagina's: 224
Druk: 1968
Uitgever: Kerco
Ongeveer 700.000 joden vonden de dood in het beruchte vernietigingskamp Treblinka, gelegen in de woeste vlakten tussen de Poolse steden Warschau en Bialystock. Het kamp werd geopend in de zomer van 1942 en de eerste bewoners waren de overlevenden van de grote opstand in het getto van Warschau, welke door SS-generaal Stroop op de meest meedogenloze wijze werd onderdrukt. SS-Reichsführer Heinrich Himmler was degene die verantwoordelijk was voor de oprichting van Treblinka en er vaak persoonlijk op toezag dat zijn mannen hun taak tot in detail uitvoerden. Dit werk is een onopgesmurkt verslag van hetgeen plaats had in dit kamp, verteld door enige overlevenden. Onder hen een zekere Jakob Galewski, de leider van de joden in dit kamp, die zich een ware held getoond heeft gedurende die verschrikkelijke jaren.
Titel: Een van de laatsten
Auteur: Chil Rajchman
Aantal pagina's: 144
ISBN: 978 90 290 8507 6
Druk: 2010
Uitgever: J.M. Meulenhoff
In 1942, na enkele getto's te hebben overleefd, werd Chil Rajchman naar Treblinka gedeporteerd, samen met zijn jongere zus, die meteen in de gaskamers werd omgebracht. Treblinka was geen gevangenkamp en geen werkkamp, maar een vernietigingskamp, waar meer dan 750.000 mensen omkwamen. Tien lange maanden wist Rajchman aan de dood te ontkomen. Hij werkte als kapper, sorteerde kleding, droeg lichamen en moest tanden trekken. Veel van zijn lotgenoten pleegden zelfmoord om aan de horror te ontkomen. Op 2 augustus 1943 brak er in het kamp een opstand uit. Rajchman was een van de oproerlingen en wist te ontsnappen. Hij besloot het verhaal van Treblinka meteen op te schrijven.
Titel: Ik overleefde Treblinka
Auteur: Samuel Willenberg
Aantal pagina's: 253
ISBN: 978 9401902540
Druk: Derde druk oktober 2014
Uitgever: Omniboek - Utrecht
Als zestienjarige jongen neemt de joodse Pools Samuel Willenberg in 1939 dienst in het Poolse leger. Hij vecht de Russen en Duitsers totdat hij drie jaar later wordt gearresteerd en gedeporteerd naar Treblinka, het concentratiekamp waar na Auschwitz-Birkenau de meeste slachtoffers vielen. Negenhonderdduizend mensen vonden er de dood. Willenberg blijft in leven tot de kampopstand in de zomer van 1943, waarbij hij ontsnapt uit de hel die Treblinka heet. Hij tekende zijn verhaal op in dit indrukwekkende boek.
Titel: Ontsnapt uit Treblinka
Auteur: Richard Glazar
Aantal pagina's: 363
ISBN: 978 90 450 3001 2
Druk: 2016
Uitgever: Atlas Contact - Amsterdam
Bijna een miljoen joden werden in de Tweede Wereldoorlog vermoord in het vernietigingskamp Treblinka, dat alleen op vernietiging was gericht. Minder dan zestig mensen overleefden het kamp. De meeste gedeporteerden werden onmiddellijk na aankomst vergast, slechts enkelen konden langer overleven omdat zij moesten helpen bij het werk dat de vernietiging met zich meebracht. Richard Glazar was een van hen. Met enkele andere heldhaftige gevangenen organiseerden hij en zijn vriend Karl Unger in augustus 1943 een opstand. Veruit het grootste deel van de groep die kon vluchten werd alsnog opgepakt en vermoord, maar Glazar en Unger ontkwamen In dit boek vertelt Glazar het verhaal.
Titel: Treblinka
Auteur: Jean-Francois Steiner
Aantal pagina's: 388
Druk: 1968
Uitgever: A.W. Bruna & Zoon
Waarom hebben de joden zich als schapen naar de slachtbank laten leiden? Veel joden van de jonge generatie stellen zich deze kwellende vraag. Met de bestaande verklaringen, die vaak ontwijkend of vaag waren, nam Jean-Francois Steiner geen genoegen. Hij besloot om terug te keren tot de feiten en die onbevangen tegemoet te treden. Zijn onderzoek leidde naar het vernietigingskamp Treblinka, waar uitersten hebben bestaan van verschrikking, vernedering en heldendom. In de vernedering, de moed der wanhoop, de collaboratie en het uithoudingsvermogen die hebben geleid tot een georganiseerde opstand, heeft hij een nieuw antwoord gevonden, dat de zogenaamde lafheid van de joden weerlegt.
Titel: Treblinka 1943
Auteur: Michal Wojcik
Aantal pagina's: 320
ISBN: 978 94 0191 682 0
Druk: 2020
Uitgever: Omnibook
Niemand kwam levend uit vernietigingskamp Treblinka. Er werden zo veel mensen omgebracht dat er niet genoeg land was om iedereen te begraven. In iets meer dan een jaar tijd werden er 900.000 mensen vermoord. En al waren ze uitgehongerd en ontdaan van hun waardigheid, toch durfde een groep gevangenen in opstand te komen. Op 2 augustus 1943 vond een succesvolle gewapende opstand plaats in het vernietigingskamp, die groter en spectaculairder was dan die in Sobibor. Hoe slaagden de gevangenen erin de bewaarders aan te vallen, hun wapens over te nemen en te ontsnappen? Kregen ze hulp van binnenuit? Michal Wojcik, schreef op basis van ooggetuigenverslagen een boeiende reconstructie van deze weinig bekende rebellie.