Getto van Warschau

Het getto van Warschau, opgericht op 16 oktober 1940 door de Duitse bezettingsmacht, was het grootste Joodse getto in Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog. Gelegen in het centrum van de Poolse hoofdstad, werd het getto ommuurd en afgesloten van de buitenwereld op 16 november van datzelfde jaar. Binnen een gebied dat slechts 2,4% van de stad besloeg, werden meer dan 380.000 Joden, ongeveer 30% van de Warschause bevolking, samengeperst in erbarmelijke omstandigheden. De oprichting van het getto was onderdeel van de bredere nazi-strategie om Joden te isoleren, uit te buiten en uiteindelijk te deporteren naar vernietigingskampen.

De Jodenraad (Judenrat), onder leiding van Adam Czerniaków, kreeg de taak om de bevelen van de Duitsers uit te voeren, waaronder het organiseren van voedselverdeling, arbeid en deportaties. Czerniaków pleegde zelfmoord in juli 1942 toen hij weigerde mee te werken aan de deportatie van kinderen. Het leven in het getto werd gekenmerkt door overbevolking, ondervoeding, ziekte en wanhoop. Het sterftecijfer was extreem hoog: duizenden stierven aan tyfus, honger en kou. Toch kende het getto ook vormen van cultureel en spiritueel verzet. Er waren clandestiene scholen, religieuze bijeenkomsten, kunstuitingen en zelfs geheime archieven, zoals het beroemde Ringelblum-archief, dat het dagelijks leven documenteerde.

Vanaf juli 1942 begon de systematische deportatie van bewoners naar het vernietigingskamp Treblinka. In slechts twee maanden tijd werden ongeveer 265.000 mensen weggevoerd en vermoord. Toen duidelijk werd dat deportatie gelijkstond aan de dood, ontstond in het getto een gewapende verzetsbeweging: de Joodse Strijdorganisatie (ŻOB) en de Joodse Militaire Unie (ŻZW). Op 19 april 1943, de dag van Pesach, begon de opstand in het getto van Warschau. Honderden slecht bewapende Joodse strijders boden verzet tegen de Duitse troepen onder leiding van SS-generaal Jürgen Stroop. De opstand duurde bijna een maand, veel langer dan de nazi’s hadden verwacht. Op 16 mei 1943 verklaarde Stroop dat 'de Joodse wijk van Warschau niet meer bestaat'.

Het getto werd volledig verwoest, en de overlevenden werden geëxecuteerd of gedeporteerd. De opstand in het getto van Warschau was de eerste grootschalige gewapende opstand tegen de nazi’s in bezet Europa. Hoewel militair kansloos, was het een krachtig symbool van verzet en waardigheid. Het toonde dat zelfs in de meest uitzichtloze omstandigheden mensen bereid waren te vechten voor hun vrijheid en hun eer. Vandaag de dag herinnert het Helden van het Getto-monument in Warschau aan de moed van de opstandelingen. De contouren van het voormalige getto zijn gemarkeerd in het straatbeeld, en het verhaal leeft voort in musea, literatuur en onderwijs.