Theresienstadt
Theresienstadt, in het Tsjechisch Terezín, was tijdens de Tweede Wereldoorlog een uniek en complex onderdeel van het nazistische kampensysteem. Gelegen in een achttiende-eeuwse vestingstad ongeveer zestig kilometer ten noordwesten van Praag, werd het kamp in november 1941 door de SS ingericht als getto en doorgangskamp voor Joden uit heel Europa. In tegenstelling tot vernietigingskampen als Auschwitz of Treblinka, was Theresienstadt geen directe moordlocatie, maar een tussenstation, een plek waar deportatie, misleiding en sterfte elkaar kruisten. Theresienstadt werd aanvankelijk gepresenteerd als een 'modelgetto', een zogenaamd humaan alternatief voor de vernietigingskampen.
In werkelijkheid was het een overbevolkt, door honger en ziekte geteisterd kamp waar meer dan 139.000 mensen werden vastgehouden. Van hen stierven er ruim 33.000 in het kamp zelf, en meer dan 88.000 werden doorgestuurd naar vernietigingskampen zoals Auschwitz en Treblinka. Wat Theresienstadt bijzonder maakt, is de rol die het speelde in de nazi-propaganda. In juni 1944 werd het Rode Kruis uitgenodigd om het kamp te inspecteren. Ter voorbereiding werden duizenden gevangenen gedeporteerd, straten opgeknapt en culturele evenementen georganiseerd.
De inspectie leidde tot de productie van een propagandafilm waarin het kamp werd voorgesteld als een 'Joodse vestigingsstad', een groteske leugen die moest verhullen wat er werkelijk gebeurde.
Ondanks de erbarmelijke omstandigheden kende Theresienstadt een opmerkelijk cultureel leven. Onder de gevangenen bevonden zich musici, kunstenaars, schrijvers en juristen. Er werden concerten gegeven, toneelstukken opgevoerd en clandestiene lessen georganiseerd. Ook bevonden zich in het kamp circa 11.000 kinderen, van wie slechts enkele tientallen de oorlog overleefden. Hun tekeningen en gedichten, bewaard in het Gettomuseum, vormen een aangrijpend testament van kinderlijke hoop in een wereld van wanhoop.
Theresienstadt kende ook een interne Joodse administratie, de zogeheten Raad van Ouderen, die onder Duitse dwang lijsten moest opstellen van wie gedeporteerd zou worden. Deze schijn van zelfbestuur was bedoeld om de deportaties ordelijk te laten verlopen, maar leidde tot zware morele dilemma’s en psychologische terreur onder de gevangenen.Op 9 mei 1945 werd Theresienstadt bevrijd door het Rode Leger. Tegen die tijd waren nog slechts enkele duizenden mensen in leven.
Vandaag de dag is Terezín een indrukwekkende herdenkingsplaats, met musea in zowel de Grote Vesting als het beruchte Kleine Fort, een gevangenis waar politieke gevangenen en verzetsstrijders onder nog zwaardere omstandigheden werden vastgehouden. Theresienstadt is een kamp dat de Holocaust in al haar complexiteit weerspiegelt: een plek van doorgang en dood, van misleiding en cultuur, van overleven en verlies.
Titel: Dat alles heeft mijn oog gezien - Herinneringen aan het concentratiekamp Theresienstadt
Auteur: Jo Spiel
Aantal pagina's: 120
ISBN: 90 10 01965 9
Druk: 1978
Uitgever: Elsevier
In een zeventigtal zeer korte verhalen heeft Jo Spier zijn herinneringen, menselijke en onmenselijk, aan het concentratiekamp Theresienstadt op papier gezet. Zij vormen met ruim dertig tekeningen de hoogst individuele, hartverscheurende terugblik van een 'ancien deporte'.
Titel: De kleine vesting Tezerin 1940-1945
Auteur: Miroslava Benesova
Aantal pagina's: 63
ISBN: 80 85894 40 8
Druk: 1997
Uitgever: Museum Tezerin
"De Tezerin-gevangenis maakte in de jaren 1940-1945 twee ontwikkelingsperioden door. De eerste werd gekenmerkt door een laag aantal gevangenen en een relatief milder gevangenisregime. In de tweede, vanaf het jaar 1943, groeide zowel het aantal gevangenen als het sterftecijfer, verslechterde de hygiënische en voedselsituatie en nam de arbeidsinzet van de gevangenen toe. Elk gevangenentransport werd naar het Bestuurshof geleid, waar zich een urenlange ontvangstprocedure afspeelde, die gepaard ging met vernedering en mishandeling van de nieuw aangekomenen. Na de registratie moest een ieder in de zgh. Effektenkammer al zijn documenten en sieraden afgeven."
Titel: De laatste vlinder in Theresienstadt
Auteur: Michael Jacot
Aantal pagina's: 248
ISBN: 90 6010 373 4
Druk: 1975
Uitgever: Strengholt
De laatste vlinder, gebaseerd op een ware geschiedenis, is het ontroerende en indringende verhaal van Antonin Karas, een clown die gedwongen wordt om kinderen te amuseren in Theresienstadt, een concentratiekamp in door de nazi's bezet Tsjechoslowakeije. Het is ook het verhaal van Theresienstadt en van de 15.000 kinderen die er enige tijd verbleven op hun weg naar Auschwitz.
Titel: Kinderen van Theresienstadt
Auteur: Herman Vandormael
Aantal pagina's: 222
ISBN: 978 94 014 0491 4
Druk: 2012
Uitgever: Lannoo - Tielt
Theresienstadt, Tweede Wereldoorlog. De nazi's propageren de stad als een kuuroord waar prominente joodse geleerden en kunstenaars rustig het einde van hun leven kunnen afwachten. In werkelijkheid sterven er 33.000 mensen door honger en ziekte en worden meer dan 80.000 mensen naar uitroeiingskampen als Auschwitz gedeporteerd. En toch is het anders. Honger, koude, ziekte en folteringen worden verdrongen door kunst. Kinderen krijgen er teken- en muziekles en maken er dichtoefeningen. De overlevering van de vele kunstwerken is overweldigend en vaak hartverscheurend.
Titel: Theresienstadt (fotoboek)
Auteur: Oliva Bruggemans
Aantal pagina's: 120
ISBN: 987 90 7212 408 1
Druk: 2023
Uitgever: Eigen beheer
"Met mijn foto's wil ik laten zien dat er buiten Auschwitz, Treblinka, Buchenwald, ... nog meer dodenkampen zijn waar we het bestaan amper van weten. Ik wil met mijn foto's het publiek inspireren en deze tragische plek uit de Tsjechische geschiedenis levend houden." Het boek is te koop via de volgende link: https://olivabruggemans.myportfolio.com
Titel: Theresienstadt - De geschiedenis van het modelkamp van de nazi's
Auteur: George E. Berkley
Aantal pagina's: 308
ISBN: 90 325 0492 4
Druk: 1995
Uitgever: De Kern - Baarn
Toen het nazisme zich verspreidde over Europa, werd een kleine plaats in Tsjechoslowakije plotseling een centrum van kennis en cultuur. Hier kon men van de prachtigste muziek genieten, de interessantste lezingen aanhoren en de beste medische zorg van Hitlers Europa ontvangen. Want hier leefden velen van Europa's meest gevierde componisten en dirigenten, staatslieden, wetenschappers en geleerden, samen met ontelbare beroemdheden van toneel, film en concertzaal. Deze vooraanstaande personen hadden iets gemeen: het waren alle joden die niet op tijd voor de nazi dreiging waren gevlucht.