Brieven uit Stara Gradiski

Hieronder een zeldzaam overgebleven brief uit Stara Gradiška geschreven door Albin Petelin (gevangene nr. 1901 H) op 5 februari 1944. De achterkant bevat een liefdevolle boodschap van een vader gericht aan zijn gezin. Vertaling van de brief: 'Pakket ontvangen. Zo hebben jullie voedsel om er 3 (?) van te maken. Fijn dat jullie het gezelschap zullen voeden. De kleine meid ziet er geweldig uit, leert ze nog steeds muziek maken? Kusjes en liefde van papa'. Daaronder staat met zwarte letters gedrukt: 'Het schrijven is een beloning voor goed geleverd werk en gedrag en geeft recht op het ontvangen van pakket.'

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bevond zich in het Kroatische dorp Stara Gradiška een van de meest beruchte concentratie- en vernietigingskampen van het fascistische Ustaša-regime. Als subkamp van het grotere Jasenovac-complex werd Stara Gradiška in 1941 opgericht met een specifiek doel: het opsluiten en elimineren van vrouwen, kinderen, Joden, Roma en politieke tegenstanders. De omstandigheden waren onmenselijk. Gevangenen werden gemarteld, verhongerd, vergast met zwaveldioxide en Zyklon B, of op brute wijze vermoord. In april 1945, kort voor de bevrijding, werd het kamp ontruimd en werden de overlevenden gedeporteerd naar andere kampen, waar velen alsnog om het leven kwamen.

Tegen deze achtergrond zijn de brieven die vanuit het kamp werden verstuurd van onschatbare waarde. Vanaf 1942 mochten sommige gevangenen onder strikte voorwaarden post ontvangen en versturen. Dit recht werd gepresenteerd als een 'beloning voor goed gedrag en arbeid' en ging gepaard met het recht op het ontvangen van voedselpakketten. De brieven werden geschreven op speciaal ontworpen kampkaarten, streng gecensureerd en beperkt tot korte, persoonlijke boodschappen.