Brieven uit Stutthof

Hieronder een brief uit concentratiekamp Stutthof, geschreven in februari 1943 door Johanna Pawlonisz, gevangene nummer 10924. De brief, afgestempeld met een officiële Konzentrationslager Stutthof-stempel, vormt een stille getuigenis van het leven in gevangenschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ondanks de strenge censuur en beperkte communicatiemogelijkheden spreekt er uit haar woorden een diep menselijke behoefte aan contact, dankbaarheid en hoop.

Stutthof was het eerste concentratiekamp dat door de nazi’s buiten de Duitse landsgrenzen in gebruik werd genomen. Het kamp werd opgericht op 2 september 1939, slechts één dag na de inval in Polen, en lag nabij het dorp Stutthof (tegenwoordig Sztutowo), ten oosten van Danzig. Wat begon als een interneringskamp voor Poolse burgers en intellectuelen groeide uit tot een volwaardig concentratiekamp en later zelfs tot een vernietigingskamp. Pas op 9 mei 1945, als allerlaatste kamp, werd Stutthof bevrijd. In totaal werden er ongeveer 110.000 mensen gevangen gehouden in Stutthof, waarvan er naar schatting 60.000 tot 85.000 omkwamen door ondervoeding, ziekte, dwangarbeid, executies en vergassing. Vanaf 1943 beschikte het kamp over gaskamers en een crematorium. Ook vrouwen werden ingezet als SS-bewakers; in totaal dienden er circa 130 vrouwelijke SS’ers in het kamp.

De brief van Johanna Pawlonisz bestaat uit een gedrukt reglement en een handgeschreven boodschap. Het reglement toont hoe streng de communicatie werd gecontroleerd: gevangenen mochten slechts tweemaal per maand schrijven, uitsluitend in het Duits, en zonder foto’s of pakketten. Toch weet Johanna in haar korte boodschap haar dankbaarheid te uiten voor een ontvangen pakket en haar hoop op verdere contact te laten doorschemeren.