Vergeten in het veen – Een verkenning van de Emslandkampen

Op 9 augustus 2021 maakte ik een soloreis langs de locaties van de voormalige Emslandkampen in Noordwest-Duitsland, vlakbij de Nederlandse grens. Mijn doel was helder: onderzoeken wat er vandaag de dag nog zichtbaar is van deze kampen en een gevoel krijgen voor de omgeving waarin duizenden gevangenen onder erbarmelijke omstandigheden hebben geleefd en gewerkt. Wat ik aantrof was een landschap dat de sporen van het verleden grotendeels heeft uitgewist. Op de meeste locaties resteert slechts een informatiebord, en op sommige plekken zijn inmiddels gevangenissen of woonwijken verrezen. Toch was het een waardevolle en confronterende ervaring, die ik heb vastgelegd in een fotoreportage als visuele getuigenis van wat ooit was. 

De Emslandkampen vormden een netwerk van vijftien afzonderlijke kampen, opgezet en geleid door de nazi’s vanuit Papenburg. Tussen 1933 en 1945 vervulden deze kampen uiteenlopende functies: als concentratiekampen, strafgevangenenkampen, militaire strafkampen, krijgsgevangenenkampen en later als satellietkampen van het concentratiekamp Neuengamme. Naar schatting werden in deze kampen circa 80.000 concentratie- en strafgevangenen en meer dan 100.000 krijgsgevangenen vastgehouden. Zij verrichtten zware dwangarbeid in de veenontginning, de turfproductie, de wapenindustrie en zelfs in explosievenopruimingseenheden. Meer dan 20.000 mensen kwamen om door honger, uitputting, ziekte en mishandeling.

Tijdens mijn verkenning bezocht ik de meeste kampterreinen, waaronder Börgermoor, Aschendorfemoor, Rhede-Brual, Walchum, Neusustrum, Oberlangen, Wesuwe, Versen, Fullen, Gross Hesepe, Dalum en Alexisdorf. Kamp Esterwegen sloeg ik over, aangezien ik dit eerder al uitgebreid had bezocht en gedocumenteerd. Wietmarschen en Bathorn liet ik eveneens links liggen, omdat er op die locaties niets meer te zien is en zelfs geen informatiebord aanwezig is. Op de plek van Bathorn bevindt zich tegenwoordig een woonwijk. Wat deze reis zo bijzonder maakte, was niet alleen het fysieke bezoek aan de terreinen, maar ook het besef van hoe snel en stil geschiedenis kan verdwijnen uit het landschap. Na de oorlog kregen sommige kampterreinen een nieuwe bestemming als opvanglocatie voor voormalige dwangarbeiders en vluchtelingen uit de Duitse oostgebieden. Tegenwoordig zijn de meeste locaties veranderd in justitiële inrichtingen, landbouwgrond of woongebieden. Slechts op de plek van het voormalige kamp Esterwegen is een uitgebreide Europese gedenkplaats ingericht, met een informatiecentrum, tentoonstellingen, bibliotheek en archief, een plek waar de herinnering levend wordt gehouden.

Onderstaande fotoreportage toont de locaties zoals ik ze heb aangetroffen: stil, vaak leeg, maar beladen met geschiedenis. Klik op de afbeelding van het gewenste kamp om de volledige reportage te bekijken.