Geld uit Buchenwald
Binnen het concentratiekamp Buchenwald, opgericht in juli 1937 nabij Weimar, speelde geld een onverwachte maar cruciale rol in het dagelijks leven van gevangenen. Hoewel het kamp in essentie een plaats van terreur en ontmenselijking was, voerden de nazi’s er een economisch systeem in dat op het eerste gezicht leek op een normale geldcirculatie. In werkelijkheid was dit systeem ontworpen om gevangenen te controleren, te misleiden en te verdelen. Vanaf 1942 werd in Buchenwald een kantine geopend waar gevangenen beperkte aankopen konden doen. Dit gebeurde niet met reguliere Reichsmarken, maar met speciaal ontworpen Lagergeld, kampgeld dat enkel binnen het kamp geldig was.
Deze bonnen werden gedrukt op eenvoudig papier, vaak in coupures van 50 Pfennig tot 3 RM, en geproduceerd door de Weimarer Druckerei F. Borkmann rond 1944. De oplage per coupure bedroeg ongeveer 100.000 stuks. In subkampen van Buchenwald werd hetzelfde systeem toegepast, met de toevoeging van een stempel 'Aussenkommando' en de naam van het betreffende kamp.
Hoewel het systeem op papier een vorm van beloning of ruil leek, was het in de praktijk een middel tot controle. Aankopen konden enkel worden gedaan door een afgevaardigde per barak, en het aanbod in de kantine was beperkt en vaak zinloos. Volgens voormalig politiek gevangene Robert Siewet bestond het assortiment uit zaken als tandpasta, schoenveters, bouillonblokjes, sigaretten en soms aardappelsalade, maar nooit brood of fruit.
Het kampgeld had geen waarde buiten de muren van Buchenwald. Het diende om gevangenen economisch te isoleren en hen een illusie van normaliteit te geven. Tegelijkertijd versterkte het de hiërarchie binnen het kamp: wie werkte of zich gedroeg volgens de regels, kon toegang krijgen tot deze bonnen – een vorm van beloning die in feite niets meer was dan een instrument van onderdrukking.
De bon op de foto is dus meer dan een stuk papier. Het is een tastbaar bewijs van hoe het naziregime zelfs economische structuren gebruikte om macht uit te oefenen en menselijkheid te ondermijnen. Voor historici vormt dit een essentieel onderdeel van kampgeschiedenis: het laat zien hoe ver de bureaucratische precisie van het regime reikte, en hoe zelfs geld werd ingezet als wapen tegen waardigheid en vrijheid. Het biljet is 10 bij 7cm groot.
